BEYAZ ESARETTE DOĞAN CESARETTİR CİRİT!

Kars’ın Selim İlçesi’ne bağlı köylerde düzenlenen Cirit müsabakalarına kar, tipi ve sisli hava bile engel olamıyor. Çevre köylerden at sırtında gelen ciritçiler bir gün önce belirlenen köyde meydan kuruyorlar. Bir zamanlar 52 atla yapılan müsabakalar, cirite yeterince sahip çıkılmaması nedeniyle son zamanlarda bu sayı 20’lere kadar düştü.

ATA SPORU CİRİT GÖÇÜ ÖNLÜYOR

Bölgede geleneksel hale getirilen, özellikle de kış mevsimlerinde her hafta sonu oynanan Cirit Sporu Selim’in civar köylerinde renkli görüntüler eşliğinde sürdürülüyor. Gün geçtikçe cirite olan ilgi daha da artıyor ve genç nüfus ise cirit aşkı nedeniyle bölgeden geç bile etmiyor. Ata sporu cirit Selim’de tam bir aşka dönüşmüş durumda. Batı’daki futbol aşkı Doğu’da cirit aşkına dönüşüyor. Ve bu aşk çocuk yaşta başlıyor. Belgenin erkek çocukları ilk olarak ata bildiriliyor ve böylelikle atla aralarında sevgi bağı oluşması sağlanıyor. Bu da yöredeki ata sporu ciritin yaşatılmasında ve yaygınlaştırılmasında en önemli etken olarak görülüyor. Atla çocuk arasında oluşturulan muhabbet bağı gençliğe gidilen yolda cirit müsabakalarını izlemeleri, atların bakımı gibi işlerle yapılan meşguliyetle de daha da sağlamlaştırılıyor. 17-18 yaşlarına gelindiğinde de genç at sırtına binerek cirit müsabakalarına katılıyor. Önce arka safta bekletilip tek-tük attırılan ciritle birlikte yavaş yavaş sahaya alışması sağlanıyor ardından da iyi bir ciritçi olması için eğitime tabi tutuluyor. Kendini iyice yetiştiren ve ciritin kurallarını tam anlamıyla kavrayan genç cesaretiyle birlikte sahalara çıkarak cirit atmaya ve tutmaya başlıyor.

LAPA LAPA KAR VE SOĞUKA RAĞMEN 7’DEN 70’E CİRİT AŞKI

Soğuk hava ve lapa lapa yağan kar bile ata sporu cirite olan aşkı engelleyemiyor. Bölgede cirite karşı öyle bir aşk var ki vatandaşlar çocuklarıyla birlikte sabahın erken vaktinde ata binerek karlı ve zorlu yolculuğa göğüs geriyorlar. Omuzlarında biriken kar, buz tutan saçları ve soğuktan kızaran yüzleriyle yaklaşık 15 kilometrelik yollar bile saatleri bulan yolculukla ancak aşılabiliyor. 

KARDAN TRİBÜN OLUŞTURULUYOR

Köyün cirit alanında toplanan çoğu genç yüzlerce vatandaş lapa lapa yağan kar altında müsabakanın başlamasını bekliyorlar. Bu süre içinde atlar ise yaklaşık bir saat karlı zeminde ısındırılıyor ve atlar şaha kaldırılarak gövde gösterisi yapılıyor. Saçları ve sakalları kar tutan izleyiciler ise bu zamanı çekirdek çıtlatarak ve ses bombaları yardımıyla müzik çalıp oynayarak geçiriyorlar. Böylelikle hem ısınıyorlar hem de takımları ve atları tanıma fırsatı buluyorlar. Karlı zeminde uzunca kuyruk oluşturan köylüler renkli geçeceğini bildikleri cirit müsabakasının başlamasını sabırsızlıkla bekliyorlar.

HER ANI AKSİYON

Cirit, kıymetini bilenler için vazgeçilmez bir tutku haline gelirken, özellikle gençlerin bu spora gösterdikleri ilgi ise gerek geçmişte bu sporu yapan büyükleri, gerekse küçük yaştaki çocuklara teşvik açısından sevindirici bir durum oluşturuyor. Yoğun kar yağışı altında yapılan müsabakada beyaz esarete, ciritçilerin sergilediği hünerler ise cesarete dönüştürüyor. Akçakale, Başköy, Başköy, Beyköy, Sarıgün ve Kekeç başta olmak üzere çevre köylerden gelen atlar, üzerlerinde taşıdıkları ciritçilerle kara bata çıka ilerlerken oldukça zorlanıyorlar. Bir süre sonra karlı zemin az da olsa atların hareket edebileceği seviyeye geldiğinde ise heyecan, macera ve aksiyon başlıyor. Her anı ayrı bir heyecana dönüşen cirit karşılaşması izleyicilerin alkış, tezahürat ve yorumlarıyla daha da renkleniyor.

DÜŞEN DÜŞENE

Zeminin karlı olması ve saha çizgilerinin yapılamaması nedeniyle müsabaka karadüzen şekliyle yapılıyor. Hakemin bile olmadığı karadüzen ciritte sopalar havada uçuşuyor, atlar sağa-soğa kaçışıyor ve ciritçiler birbiri ardına karlı zemine düşmekten kurtulamıyor. Zeminin karlı olması sakatlıkları önlerken attan düşen sporcular yeniden mesabakaya devam ederek heyecanı artırıyor.

CENTİLMENLİK KAZANIYOR

Attan düşmeler, vücuda sopaların isabet etmesi ile sporcular arasında en ufak bir tatsızlığa yol açıyor. Sopa yemelerine rağmen bunu bir eğlenceye çeviren, attan düşmelerine rağmen daha coşan sporcular centilmenliği elden bırakmayarak spordaki şiddete ata sporu ciritteki centilmenlikle önemli bir mesaj veriyorlar. Hoşgörülü olmaları ve karşılarındaki sporculara saygılı davranmaları, her aksiyonlu sahnede birbirlerini kutlamaları ciritin vazgeçilmez bir spor olduğunu da gözler önüne seriyor.

CİRİTE DESTEK VERİLSİN

TÜRKİYE Geleneksel Spor Dalları Federasyonu’ndan ata sporu ciritin yaygınlaştırılması için destek beklediklerini söyleyen ciritçiler“Kulüplerimize destek verilmesini istiyoruz. Bu sporu icra etmek için bizler elimizden gelen gayreti sarf ediyoruz ama destek verildiği takdirde bu spora ilgi daha da artacaktır.” diyerek çağrıda bulunuyorlar.

DOĞU EKSPRESİ YOLCULARI CİRİTE DE GÜZERGAHLARINA KATTI

Doğu Ekspresindeki yolcu patlaması ve turistlerin rotasının cirite çevrilmesini de sağladı. Selimli ciritçiler kendi aralarında oynadıkları cirit müsabakalarını bu gösteri maçlarına da yöneltti. Ciritçiler artık turizm amaçlı geziye gelen turistler için gösteri maçları yapıyorlar. Bu da kış mevsiminde günlere yayılan müsabakalara sahne oluyor. İzmir, İstanbul ve diğer metropol kentlerden gelen fotoğraf tutkunları da her anı aksiyon, macera ve heyecan dolu ciritten fotoğraf çekmenin yarışına giriyorlar. En güzel kareyi yakalamak ve ciriti tanıtmak için büyük çaba harcıyorlar. 

CİRİTİN GEÇMİŞİ

Kahve kültüründen de böylece uzak kaldıklarını belirten Ciritçiler, kendi aralarında yaptıkları bu müsabakaların kara düzen olduğunun hatırlatmasını da yaptılar. Cirit Sporu ve detayları ise şunlardır; Cirit, bir diğer deyimle Çavgan, Türklerin yüzyıllardan beri oynadıkları bir ata oyunudur. Türkler, Orta Asya’dan Anadolu’ya bu atlı oyunu da dolu dizgin beraberlerinde getirmişlerdir. Türkler için at, mukaddes ve vazgeçilmez bir unsurdur. At sırtında doğar, at sırtında büyür, at sırtında savaşır, at sırtında ölürlerdi. At sütü kımız Türklerin yegâne içkisi idi. Cirit Oyunu, Türklerin en büyük tören ve sportif oyunu idi. Daha sonra 16. yüzyılda Osmanlı Türkleri tarafından bir Savaş Oyunu olarak kabul edildi. 19. yüzyılda bütün Osmanlı ülkesi ve saraylarının en büyük gösteri sporu ve oyunu oldu. Cirit, aynı zaman tehlikeli bir oyun olduğundan 1826 yılında II. Mahmut tarafından yasak edildi. Fakat daha sonra yine Osmanlı Ülkesi’nin başta gelen meydan ve savaş oyunu olarak her tarafa yayıldı.

Cirit Oyunu, daha 40-50 yıl öncesine değin Anadolu’da yaygın bir oyun olduğu halde son yıllarda sadece Balıkesir, Söğüt, Konya, Kars, Erzurum ve Bayburt yörelerinde yaşamaya devam etti. 20-25 yıldan beri Konya ve Balıkesir’de tarihe karıştı.

Buna rağmen halen Anadolu’nun hemen her köşesinde düğünlerde ve bayramlarda köy delikanlıları ve kasaba halkı Cirit Oyunu’nu oynamaktadır. Büyük şehirlerimize karşı köy ve kasabalarımızda yaşamaktadır. Sinop köylerinden Gaziantep’e, Bursa’dan Antalya’ya kadar Doğu, Batı, Güney ve Kuzey Anadolu’da köylerimizin güreşle beraber başlıca yiğitlik ve savaş oyununu teşkil etmektedir. Halkın ilgisini çekmek için cirit meydanında davullar ve zurnalar çalınır. Ayrıca Yurtdışı İran, Afganistan ve Türkistan Türkleri ile Türklerle meskûn diğer Asya yörelerinde de hâlâ canlılığını ve geleneğini sürdürmektedir.

Cirit Oyunu’nda iki takım bulunur. Bu takımlar 70 ilâ 120 metre genişliğindeki bir alanda karşılıklı olarak alanın en gerisinde 6’şar, 8’er veya 12’şer kişi olarak dizilirler. Ciritçiler bölgesel giyimleriyle atlarına biner. Sağ ellerine atacakları ilk ciriti, diğer ellerine de yedek ve yetecek miktarda cirit alırlar. İki tarafın birinden bir atlı öne fırlar, karşı dizinin önüne 30-40 metre kadar yaklaşır. Karşı tarafın oyuncularından birisinin adını seslenerek meydana davet eder. Sağ elindeki ciriti ona doğru savurur, sonra geri döner, atını kendi dizisine doğru mahmuzlar. Karşı tarafın davet edilen oyuncusu hızla onu takip eder, elindeki ciriti geri dönüp kaçan karşı taraf elemanına fırlatır. Bu kez ilk oyuncunun çıktığı sıradan diğer bir ciritçi onu karşılar. İkinci diziden çıkan, sırasındaki yerini almak için süratle yerine dönmeye çalışır. Bu defa rakibi onu kovalar ve ciritini atar.

Oyun böylece sürer. Cirit isabet ettiren ciritçi takımına bir sayı kazandırır. Eğer ciritçi attığı çavganı rakibine değil de ata isabet ettirmişse bir sayı kaybeder.

Ciritçi karşı taraf oyuncusundan kendisini sakınmak için çeşitli hareketler yapar, atın sağına soluna, karnının altına, boynuna ağar. Bazı ciritçiler rakibi kaçıp dizisine ulaşana kadar üç-dört cirit savurarak isabet ettirmek suretiyle sayı toplar. Bu arada başına, gözüne, kulağına cirit isabet eden bazı oyuncuların yaralandığı olur. Bu türlü isabetler neticesinde ölenlerin olduğu bile vakidir. Bu durumda ölen, er meydanında ölmüş sayılır, yakınları şikâyetçi ve dâvacı olmaz. Babaları ölen çocuklarıyla öğünürler.

Öte yandan cirit oyununda ölüm olmaması için, daha evvelleri hurma ve meşe ağacından 70-100 santim uzunluğunda, 2-3 cm. kutrunda yapılan ciritler, daha sonraları kavak ağacından yapılmaya başlanmıştır. Sopaların uçları silindir şeklinde kesilerek yuvarlatılır. Kabukları yontulur. Bu isabet halinde bir yara açılmasını ve ölüm tehlikesini yok etmek için alınan bir tedbirdir.

Seyredenler ciritçileri ve atları teşvik için çeşitli şekilde bağırır, onları heyecana getirirler.
Ciritçiler arasında birbirine hasım olanlar varsa, bunların karşı tarafta yer almamasına dikkat edilir, aynı dizi içine dahil edilirler. Gençler büyüklerinin bu görüşüne boyun eğer. Büyükler de bu töreye uyarlar. Eski ciritçilerden bir kurul, oyunun sonucunu ilân eder.

Cirit sona erince, cirit oyununu düzenleyenler başarılı olanlara ödüller, ziyafetler verir.

Cirit Oyunu Alpaslan’la beraber Anadolu’ya girmiş daha sonra Avrupa’ya ve Arabistan ülkelerine sıçramıştır. 17. yüzyılda Fransa’da, Almanya’da ve diğer ülkelerde de Cirit Oyunu yayılmıştır.

CİRİT OYUNUNDA KULLANILAN TERİMLER

Değnek; Diğnek, Deynek: Çeşitli yörelerde cirit oyununa verilen ad.
Cirit Havası: Cirit oynanırken davul ve zurna ile özel ritmlerde çalınan ezgilerin tümü ya da bir tanesi.
At Oyunu: Ciritin Tunceli ve Muş yöresindeki adı.
At Oynatma Havası: Tunceli ve Muş yörelerinde ciritten önce at oynatma için özel ritmlerde çalınan ezgi ve ritmlere verilen ad.
Rahvan: Atın iki ayakla koşar gibi aynı yanda bulunan ayaklarını aynı anda atarak yaptığı, biniciyi sarsmayan bir yürüyüş şeklidir.
Rahvan At: Biniciyi sarsmadan yürüyen at.
Tırısa Kalkmak: Atın çaprazlama ayak atarak hızlı ve sarsıntılı yürüyüşüne denir.
Dörtnal: Atın en hızlı koşuşu.
Hücum Dörtnal: Atın en hızlı koşuşunun daha ilerisinde bir süratle hedefe at sürme.
Adeta: Atın düz yürüyüşü.
Aheste: Atın ağır ağır, arka kalçalara yüklenerek yürüyüşü.
At Başı: İki atın bir hizada oluşu.
At Cambazı: Ciritte at üzerinde beceri ve hüner gösteren binici.
At Oynatmak: Ciritte hüner göstermek.
Sipahi, Sipah, İspahi: Eskiden Yeniçeriler zamanında bir sınıf atlı askere denirdi. Fakat iyi at binen kişilere de at oyunlarında becerisi olan oyunculara da çeşitli yörelerde bu adlar kullanılmaktadır.
Seymen Olmak: Ulusal giysilerin yöreye ait olanlarının düğün nedeni ile Ankara dolaylarında giyilmesine denir.
Osmanlı: Atlı, suvari, anlamında kullanılmaktadır.
Menzil: Ciritte at üzerinde sıra biçiminde duranlara verilen ad.
Alan: Cirit meydanına verilen ad. Cirit oynanan yer.
Şehit: Ciritte isabet alıp ölenlere verilen ad.
Acemi: Savurduğu ciriti ata değen oyuncuya denir.